Τι είναι φωνολογική ενημερότητα και πως μπορεί να επηρεάσει την ανάγνωση.

Επιμέλεια:  Τάσος Μώκας, Εκπαιδευτικός, Λογοθεραπευτής s.i.    

Επιστημονικός υπεύθυνος Κιβωτού Εξέλιξης

Η Φωνολογική ενημερότητα /επίγνωση / συνειδητότητα (phonological awareness) είναι η ικανότητα των παιδιών να αναγνωρίζουν και να χειρίζονται τα φωνολογικά συστατικά των γλωσσικών μονάδων (Gombert 1992). Με απλά λόγια, είναι η ικανότητα των παιδιών να αντιλαμβάνονται ότι οι προτάσεις αποτελούνται από λέξεις, οι λέξεις από συλλαβές και οι συλλαβές από φωνήματα (Chard & Dickson 1999). Στα περισσότερα παιδιά η φωνολογική ενημερότητα κάνει την εμφάνισή της στα τρία έτη και αναπτύσσεται ιδιαίτερα γρήγορα μεταξύ του τέταρτου και πέμπτου έτους. Η πρώτη δεξιότητα που αναπτύσσουν τα παιδιά, όσον αφορά τη φωνολογική ενημερότητα, είναι η διάκριση και η προφορά ομοιοκατάληκτων λέξεων (τέσσερα  έτη). Αυτή η δεξιότητα αναπτύσσεται ασυνείδητα μέσα από την καθημερινή επαφή των παιδιών με απλά τραγουδάκια, ποιήματα και διάφορα στιχουργήματα. Αυτό τους δίνει την δυνατότητα να μπορούν να χειριστούν καλύτερα και τους φυσικούς ήχους, αλλά και τις ακουστικές διακρίσεις, τον επιτονισμό και την προσωδία. Στοιχεία που είναι απαραίτητα αργότερα για την ανάγνωση. Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι η φωνολογική ενημερότητα σχετίζεται κατά τρόπο ουσιαστικό με την κατάκτηση της ανάγνωσης και της γραφής , ενώ οι ελλείψεις στη γλωσσική αυτή δεξιότητα μπορεί να σηματοδοτήσουν την ύπαρξη μελλοντικών μαθησιακών δυσκολιών. Αντίθετα, ένα παιδί προσχολικής ηλικίας που παρουσιάζει ανεπτυγμένη την δεξιότητα της φωνολογικής ενημερότητας, παρουσιάζει και ανεπτυγμένη ικανότητα στην γραφή και την ανάγνωση. Ιδιαίτερα σε μια γλώσσα με αλφαβητικό σύστημα γραφής (αντιστοίχιση ήχου με γράμμα), όπως η ελληνική, η ικανότητα φωνολογικής επεξεργασίας του λόγου αποτελεί μια πάρα πολύ σημαντική δεξιότητα. Κι αυτό γιατί για να μπορούν τα παιδιά να γράψουν ή να διαβάσουν μια λέξη σε ένα σύστημα αλφαβητικής γραφής, πρέπει να μπορούν να διακρίνουν τα φωνήματα που απαρτίζουν τη λέξη αυτή και ταυτόχρονα να τα αντιστοιχίσουν με τα ανάλογα γραφήματα. Τέλος η δεξιότητα της φωνολογικής επίγνωσης είναι σημαντική για εμπλουτισμό του λεξιλογίου. Και γιατί είναι σημαντικό; Γιατί αν ένα παιδί, π.χ. στην λέξη πόδι δεν μπορεί να ξεχωρίσει το (π) από το (ρ) σαν ήχους, θα κατανοεί τις λέξεις με μια έννοια σημασιολογική και θα θεωρεί ότι θα είναι ακριβώς η ίδια λέξη, με την ίδια σημασία.